Marieke de Kort

De afgelopen tijd heeft Vrouwenindemedia, onder leiding van Janneke Boer, een onderzoek uitgevoerd over het beeld van vrouwen in de media. Hieruit is een praktisch, realistisch rapport ontstaan waarbij inzicht wordt verkregen over de huidige situatie. O+ adviesbureau werd gevraagd een inhoudelijke reactie te geven op de resultaten van het rapport. Deze is te vinden op pagina 103.

Conclusie Rapport Vrouwen in de Media

Bezig zijn met man-vrouwissues in de media heeft sinds de tweede feministische golf weinig prioriteit; op papier hebben mannen en vrouwen gelijke kansen en zonder nadere bestudering is de inschatting van velen dat het wel redelijk verdeeld is. Nadere bestudering van de realiteit laat echter een ander beeld zien. In dit onderzoeksrapport heeft u een overzicht gezien van bestaande onderzoeken op dit vlak. Daarnaast heeft Vrouwenindemedia.nl eigen onderzoek gedaan. Hieronder treft u uit alle onderzoeken de belangrijkste conclusies.

Dagbladen
Uit onderzoek van Dagblad DAG (maart 2008) onder de Nederlandse dagbladen komt naar voren dat bijna 80 procent van de binnenlandse berichtgeving over mannen gaat. Na vier dagen turven blijkt dat vrouwen slechts voor 22 procent deel uitmaken van het nieuws. Wat opvalt is dat de ene krant bij hetzelfde nieuws meer vrouwen betrekt dan andere. Zo zijn de berichten over Geert Wilders in veel kranten volledig door mannen gedomineerd, terwijl andere kranten ook Ayaan Hirsi Ali of Rita Verdonk erbij halen.

Televisie
Op 10 mei 2008 doet journalist Hans Beerekamp een kwantitatief onderzoek met conclusies naar de ‘talking heads’ op televisie. De uitslag ligt dicht bij die van het onderzoek onder de dagbladen. Van de sprekers blijkt iets meer dan een kwart vrouw. In de top 100 daalt hun aandeel zelfs tot zestien procent; 1 vrouw op 5 mannen dus. Vrouwelijke bewindslieden zijn veel minder in beeld dan mannelijke en hetzelfde geldt voor Kamerleden, met uitzondering van Rita Verdonk en in mindere mate Femke Halsema.

Radio
Op de radio is het zelfs nog schever. Het percentage vrouwen aan het woord is maar 13 procent. Dat was overigens in 2005. (Onderzoek MD info 2005)

En nu?
Als televisiepresentatoren worden aangesproken op het geringe aantal vrouwelijke gesprekspartners, dan komen ze vaak met hetzelfde argument als werkgevers of kabinetsformateurs. Ze willen wel meer vrouwen uitnodigen, maar die zijn niet te vinden of geschikte kandidaten missen de ambitie. Omdat veel van de onzichtbare redacties van de onderzochte rubrieken uit vrouwen bestaan, zou een seksistische verklaring voor het selectiebeleid te simpel zijn, zo meent Hans Berekamp. Misschien is het gewoon waar dat veel vrouwen geen behoefte hebben aan de status van talking head of Bekende Nederlander? Tijd voor het eigen onderzoek van Vrouwenindemedia.nl.

Eigen onderzoek – 1
Via de sociale netwerken hyves, linkedin en Twitter is een online enquête uitgezet, waar uiteindelijk 1.126 mensen aan hebben deelgenomen: 831 vrouwen en 295 mannen. Ongeveer de helft is werkzaam in de media. Doel van dit onderzoek: inventarisatie van ideeën over de scheve verhouding tussen vrouwen en mannen in de media. De respondenten kregen 13 stellingen voorgelegd. Er is bij het verwerken van het onderzoek vooral gekeken naar de verschillen in antwoorden tussen mannen en vrouwen en naar de verschillen in antwoorden tussen mensen die in hun werk niets met media te maken hebben en de invloedrijke mediagroep.

Is het de schuld van de media?
Driekwart van alle respondenten vindt dat het tijd wordt dat er meer vrouwen in de media aan het woord gelaten worden. Vrouwelijke respondenten zelfs voor 82,7 procent en bij mannen ligt dit percentage op 55,2 procent. Minder consensus is er over de stelling dat vrouwen te eenzijdig (als moeder/huisvrouw) in de media worden benaderd of neergezet. Vooral de invloedrijke mediagroep is het hiermee oneens. Wel denkt men over het algemeen dat vrouwen in de media voor lichtere onderwerpen worden benaderd dan mannen. Eens hiermee is 41,2 procent van de vrouwen en 20,1 procent van de mannen. Opvallend is dat maar 10,5 procent van de invloedrijke mediagroep zegt dat vrouwen voor net zoveel zwaardere vraagstukken worden benaderd als mannen.

Heeft het publiek wellicht een voorkeur?
Van alle respondenten hecht 93,2 procent net zoveel waarde aan de mening van een vrouw als van een man. Er is ook weinig voorkeur om te kijken en luisteren naar een man of juist naar een vrouw. Een overgrote meerderheid van 95,8 procent gaat het om de expertise van de persoon over het betreffende onderwerp.

Of ligt het toch echt aan vrouwen zelf?
18,5 procent van de vrouwen (tegenover 9,4 procent van de mannen) denkt dat vrouwen gewoon te bescheiden zijn en zich niet profileren. 28 procent van de vrouwen (tegenover 13,5 procent van de mannen) denkt dat veel vrouwen niet zo bezig zijn met zich profileren maar gewoon doen wat ze leuk vinden en waar ze goed in zijn. Met als resultaat dat dit minder opvalt.
Van de invloedrijke mediagroep zegt 32,7 procent dat het probleem zowel bij de media als bij de vrouwen ligt. Opvallend is dat 34,9 procent van hen zegt dat journalisten en redacties nog steeds een standaard bronnenlijstje gebruiken waar voornamelijk mannen op voorkomen.

Goed voorbeeld doet volgen…
Op de vraag welke vrouw qua expertise het sterkste in de media overkomt geeft bijna een kwart (24,5 procent) Neelie Kroes als antwoord. Daarna volgt Femke Halsema (12,8 procent), Agnes Jongerius (7,5 procent), Annemarie van Gaal (5,8 procent) en Agnes Kant (4,7 procent). Conclusie: voornamelijk politiek gerelateerd.

Laten we nog eens kijken naar de verschillen tussen mannen en vrouwen, als hun gevraagd wordt of ze willen meewerken aan een reportage. Of het nou voor tv, radio of gedrukte media gaat is. Tijd voor eigen onderzoek 2.

Eigen onderzoek – 2
Een tweede onderzoek van Vrouwen in de Media is eveneens bij sociale netwerken uitgezet. En draaide om de vraag wat de respondent zou doen als een journalist of redactielid contact met hem of haar opneemt.

Vrouwen lijken wel meerdere voorwaarden te hebben. Opvallend is dat 58 procent van de vrouwen het belangrijk vindt om zeker te weten dat ze op een serieuze manier worden geprofileerd, tegenover 44 procent bij de mannen. 71 procent van de vrouwen wil de exposure voor uitzending of publicatie kunnen lezen. Bij mannen ligt dit percentage op 61 procent. Daarnaast moet 56 procent van de vrouwen tegenover 45 procent van de mannen zich kunnen vinden in de aanleiding. Over het geheel genomen lijkt het alsof vrouwen meer voorwaarden stellen.

Ten slotte
Femke van Zeijl gaf in artikel Dag reactie op de uitkomst in dat eerdergenoemde onderzoek. Van Zeijl is geschokt door de uitkomst. Als freelance journalist en voorzitter van Vrouw & Media weet ze dat vrouwen er in de media bekaaid vanaf komen. ‘Maar 22 procent is wel schrikbarend laag.’ Gemakzuchtige journalisten zijn volgens haar een oorzaak van het mannenoverschot in de media. ‘Journalisten hebben altijd haast en gebruiken daarom graag hun vaste lijstjes met mensen die altijd willen meewerken. Helaas zijn dat vaak de Maarten van Rossums en Ko Colijns’, zo concludeert Van Zeijl.

Op basis van de uitkomst van de onderzoeken kunnen we haar gelijk geven. Echter, vrouwen zijn zelf ook minder geneigd om zich te profileren en zijn kritischer over de voorwaarden waaronder zij aan een reportage meedoen. We zullen de redenen voor het beperkte optreden van vrouwen in de media dus bij zowel de vrouwen zelf moeten zoeken, als bij de media.

Download hier het rapport Vrouwen in de Media 2009
Download hier een samenvatting van de reacties op het rapport Vrouwen in de Media 2009